Khái niệm về Phi tập trung hóa

Thời gian gần đây, với sự nổi lên của blockchain và tiền mã hóa, khái niệm về sự Phi tập trung hóa (Decentralization) ngày càng được sử dụng nhiều. Không chỉ trong lĩnh vực tiền mã hóa hay tài chính, mà còn cả trên Internet.

Phi tập trung hóa là gì?

Tính phi tập trung hóa (decentralization) là một đặc điểm chính của công nghệ blockchain. Blockchain là một hệ thống lưu trữ dữ liệu phi tập trung hóa, nơi thông tin được lưu trữ trên nhiều nút (máy tính) khác nhau trên mạng thay vì tập trung tại một trung tâm.

Cơ chế hoạt động của blockchain là mỗi giao dịch được thêm vào một khối (block) và sau đó đươc phân phối đến tất cả các nút trên mạng. Mỗi nút kiểm tra và xác nhận tính hợp lệ của giao dịch, tạo ra sự minh bạch và an toàn.

Ưu Điểm của Phi Tập Trung Hóa trong Blockchain:

An Toàn: Khả năng kiểm soát và thay đổi dữ liệu giả mạo là rất thấp do sự đồng thuận của nhiều nút.
Độ Tin Cậy: Nếu một nút gặp sự cố, hệ thống vẫn tiếp tục hoạt động bình thường.
Minh Bạch: Mọi người dùng có thể kiểm tra và xác minh giao dịch trên trình tìm kiếm explorer

Tóm lại, tính phi tập trung hóa trong blockchain mang lại sự tin cậy và an toàn, loại bỏ sự phụ thuộc vào một bên duy nhất và thúc đẩy tính minh bạch trong giao dịch.

Phi tập trung hóa trên Internet

Gần đây, khái niệm phi tập trung hóa trên Internet được dùng nhiều hơn. Đó là khi quyền lực trên internet giờ đây có xu hướng tập trung vào một hoặc một vài công ty công nghệ lớn, và đương nhiên dữ liệu người dùng internet nằm hoàn toàn trong tay họ.

Giờ đây nhắc đến internet, có lẽ đến 90% người dùng sẽ tìm kiếm trên Google, sử dụng dịch vụ thư điện tử của Gmail - có thể ít hơn khoảng 80%; mạng xã hội thì chỉ có Facebook, Youtube, hay Tiktok hoặc Twitter. Khi mà dữ liệu cá nhân và hành vi truy cập internet của bạn đều được các công ty này ghi lại, thì chắc chắn họ sẽ biết bạn là ai, bạn đang làm gì, và điều khiển hành vi của bạn, kể cả trong việc bầu cử tổng thống như trường hợp Trump và Cambridge Analytica.

Hoặc giả sử giờ các bạn đều lưu dữ liệu trên cloud, các nhà cung cấp cloud chủ yếu vẫn đếm trên đầu ngón tay như Google Drive, Box, Dropbox hay OneDrive. Các công ty đó vẫn cam kết bảo mật dữ liệu của bạn và đảm bảo dữ liệu của bạn sẽ không bị truy cập bất hợp pháp. Nhưng nếu như có yêu cầu hợp pháp từ cơ quan chính phủ, thì lúc đó các nhà cung cấp cũng không còn đảm bảo được nữa.

Vì vậy khái niệm phi tập trung hóa trên internet ra đời, hay nó còn được gọi dưới cái tên dễ hiểu hơn là Web phi tập trung (Decentralized Web)

Web phi tập trung

Web phi tập trung (Decentralized Web) là một mô hình web mới mà nhiều người đang tìm hiểu và phát triển để thay thế hoặc bổ sung cho mô hình web hiện tại, được gọi là web tập trung (Centralized Web). Nó cũng y hệt như blockchain, thay vì tất cả người dùng tập trung kéo và đẩy dữ liệu về máy chủ của các nhà cung cấp tập trung như Google hay Twitter; thì dữ liệu được phân tán ra và lưu trữ tại chính người dùng bằng các nodes, hay còn gọi là các máy chủ tự lưu trữ (self-hosted)

Trước kia, khi mà internet mới ra đời, các máy chủ cần phải có cấu hình rất mạnh, đường truyền internet tốt và quan trọng nhất chúng để dùng các hệ diều hành trên nền Linux hay Unix khó khăn cho người dùng tiếp cận. Thì giờ đây, với việc ra đời của mã nguồn mở, và công nghệ ảo hóa docker thì việc cài đặt và tự quản lý máy chủ tại nhà không còn là điều gì quá xa vời nữa. Các yếu tốt cần thiết cho một máy chủ tại nhà là:

- Đường truyền Internet tốt: giờ đây ai cũng dùng cáp quang tại nhà cả, khó tìm được giờ ai không có internet tốt tại nhà.
- Máy chủ: rất nhiều máy tính đã có cấu hình tương đương hoặc cao hơn các máy chủ. Thêm nữa với việc ra đời của các máy tính nhúng trên nền kiến trúc ARM cấu hình cao như Orange Pi hay Banana Pi cho phép bạn có những máy chủ bé chỉ trong lòng bàn tay nhưng cực kỳ mạnh mẽ, tiêu thụ điện ít.
- Công nghệ: Bạn chỉ cần cài được Linux và Docker, phần còn lại thì dễ hơn ăn kẹo. Hơn nữa, nhiều hệ điều hành quản lý docker giờ còn tiện lợi hơn như CasaOS hay TrueNAS cho phép bạn cài đặt các ứng dụng cần thiết chỉ sau vài cú click
- Phân giải tên miền: Nếu bạn sử dụng internet tại nhà, bạn sẽ có IP động, tức là IP của bạn sẽ thay đổi sau mỗi lần mất điện hay khởi động lại modem. Trước kia, vấn đề là ở chỗ là bạn sẽ phải cài đặt Dynamic DNS và mở port trên modem bằng NAT rất loằng ngoằng rắc rối. Thì giờ đây, chỉ cần bạn có 1 tên miền và 1 tải khoản Cloudflare (rất cám ơn CloudFlare) thì đã giải quyết được việc này. Sử dụng tunnel trong cloudflare cho phép bạn phân giải bất cứ tên miền nào của bạn về máy chủ tại nhà mà không cần NAT hay DDNS.

Bạn có thể làm gì trong xu hướng Web phi tập trung này?

Rất nhiều. Như tôi đã giới thiệu ở bài trước Nền tảng Ghost cho blog, bạn có thể tạo một blog như tôi trên nền tảng Ghost hiện tại. Cả blog này và 1 vài ứng dụng nữa đang được lưu trữ trên một bo mạch Orange Pi 5 và cắm tại nhà. Nếu bạn thấy chưa đủ, hãy truy cập https://mstream.thanhtan.net , đây là ứng dụng chia sẻ nhạc stream trên internet tôi mở miễn phí để có thể nghe bất cứ lúc nào trên điện thoại (Note: hãy cài ứng dụng Mstream để có thể sử dụng tốt hơn. Còn gì nữa? Bạn cần ghi chú mọi lúc mọi nơi mà không muốn phụ thuộc vào một nhà cung cấp hay trả tiền cho 1 dịch vụ trả phí nào? Đã có Memo, tôi có 1 cái trên https://memo.thanhtan.net

Hãy nghĩ cái gì to lớn hơn đi. OK chúng ta có Matsodon, đây là một mạng xã hội phi tập trung (decentralized social network) hoạt động dựa trên giao thức ActivityPub, cho phép người dùng tạo và quản lý các nút (nodes) của riêng mình trên mạng xã hội này.

Cụ thể, Mastodon cung cấp một trải nghiệm giống như Twitter, nhưng có sự khác biệt chính: nó không phải là một dịch vụ tập trung được quản lý bởi công ty nào đó mà sẵn sàng có thể bị một tỷ phú điên rồ như Elon Musk mua lại; mà là một mạng xã hội phi tập trung, nơi người dùng có thể tự host trang cá nhân của họ hoặc tham gia các trang của các người khác trên nhiều nút khác nhau. Điều này giúp tăng cường tính riêng tư và kiểm soát của người sử dụng đối với dữ liệu của họ.

Mastodon đã thu hút sự chú ý vì triển vọng giúp giảm sự phụ thuộc vào các nền tảng mạng xã hội lớn và tập trung quyền lực. Mỗi nút Mastodon có thể liên kết với nhau thông qua giao thức ActivityPub, tạo ra một mạng lưới ngang hàng và phân tán.

Tất nhiên, Mastodon chỉ là một ví dụ cho việc Web ngày càng trở nên phi tập trung hóa hơn, còn nhiều còn nhiều ví dụ khác nữa như trào lưu Homelab đặt server tại nhà (#selfhosted) để giảm phụ thuộc vào các nhà cung cấp và phát hành thông tin trên Internet tự do hơn; hoặc việc ngày càng phổ biến các tên miền dựa trên blockchain, từ đó có thể định vị các máy chủ internet thông qua các tên miền blockchain mà không còn phụ thuộc vào các nhà cung cấp khác v.v và v.v.

Kết luận: Nếu trước kia, internet là thuộc về các nhà cung cấp như ISP hay ICP, kiểm soát bởi các cơ quan, tập đoàn; thì bây giờ internet nằm trong tay của từng các nhân như tôi hay bạn. Hãy cùng tôi #Phi tập trung hóa Internet